Δευτέρα 25 Φεβρουαρίου 2013

Ορθόδοξες ή Προτεσταντικὲς οι απόψεις του Σµέµαν;


Ἡ Λειτουργικὴ Θεολογία
τοῦ π. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν

Τοῦ πρωτοπρ. ΜΙΧΑΗΛ ΠΟΜΑΖΑΝΚΣΥ (†1987)

Πηγή: amethystosbooks.blogspot.gr/2013/02/blog-post_2326.html
 


Στος περασµένους αἰῶνας µεγαλύτερος κίνδυνος γι τν κκλησία το Χριστο προλθε π ψευδοδιδασκάλους, ο ποοι φωρίσθησαν κα κατεδικάσθησαν ξ ατίας τν δογµατικν τους πλανν. Τοιουτοτρόπως ο παλαιο Πατέρες κα ο Σύνοδοι κατεδίκασαν τν ρειανισµό, τν Νεστοριανισµό, τν Μονοφυσιτισµό, τν Εκονοµαχία κτλ. λλ χθρς τς σωτηρίας το νθρώπου δν καθεύδει, κα στς µέρες µας χει µπνεύσει ποικίλα ρεύµατα «νακαινισµο» ντς τς κκλησίας, τ ποα προσβάλλουν κυρίως τν ζω κα πρακτικ τς παραδοσιακς ρθοδοξίας· π τν καθαρ Προτεσταντισµ τς «νακαινισµένης» «Ζώσης κκλησίας» στν Ρωσσία στ 1920, ως τος πολυαρίθµους πιδόξους µεταρρυθµιστάς, τος ποίους µπορε κανες ν βρ σχεδν σ κάθε τοπικ ρθόδοξη κκλησία σήµερα.
Στ ρθρον ατ κρίνεται µ προσοχ κα πισηµαίνεται «µεταρρυθµιστικ» τάσις το π τς λειτουργικς θεολογίας ργου νς πολ γνωστο κα ερύτατα σεβαστο συγχρόνου Ρώσσου θεολόγου. Γι ν εµεθα δίκαιοι θ πρέπ ν σηµειώσουµε τι π. λέξανδρος Σµέµαν πιθανς δν βλέπει τν αυτόν του ς ναν «µεταρρυθµιστή», κα παφίεται ναµφιβόλως σ λλες, λιγότερο εαίσθητες ψυχές, σ µίαν λλη γενε ποστασιοποιηµένη π τν αθεντικ ρθόδοξη ζωή, ν ξαγάγ τ ναπόφευκτα εκονοκλαστικ συµπεράσµατα π τς δη Προτεσταντικς πόψεις το π. Σµέµαν.
συγγραφες το ρθρου ατο, Πρωτοπρεσβύτερος Μιχαλ Ποµαζάνκσυ, νας κ τν τελευταίων ζώντων θεολόγων πο πεφοίτησαν π τς θεολογικς καδηµίες τς προ–παναστατικς Ρωσσίας, δίδαξε θεολογία σ γενες ρθοδόξων ερέων, κα τώρα διδάσκει κα διαµένει στ Μοναστήρι τς γίας Τριάδος στ Τζόρντανβιλ τς Νέας όρκης.


π. Σεραφεµ Ρόουζ

νώπιόν μας χουμε τ ργον το Πρωτοπρεσβυτέρου λεξάνδρου Σμέμαν, Εσαγωγ στν Λειτουργικ Θεολογία. Τ βιβλίο παρουσιάζεται ς μία «εσαγωγ σ µι προτεινοµένη πλήρη σειρ Λειτουργικς Θεολογίας» (σ. 243), σχεδιασμένη π το συγγραφέως. Σ ατν ποδεικνύονται ο βάσεις νς προτεινομένου νέου θεολογικο συστήματος, κα πειτα δίδεται να στορικ διάγραμμα τς ναπτύξεως το Κανόνος Τυπικο τν ερν κολουθιν.
Τ κύριον μέρος τς Εσαγωγς στν Λειτουργικ Θεολογία – στορία το Τυπικο– βασίζεται πρωτίστως σ Δυτικς πιστημονικς ρευνες στν γαλλική, γγλική, κα γερμανική γλσσα, κα μερικς σ ρωσσικς πηγές. συγγραφες εναι πεπεισμένος τι κατώρθωσε, καθς διος τ κφράζει, ν διαφύγ τν «Δυτικ αχμαλωσία», ν καμε χρσι μ ρθοδόξων πηγν. ποφεύγει τς κραες πιβεβαιώσεις τν Προτεσταντν στορικν. Γράφει:
«µες πορρίπτουµε κατηγορηµατικ τν ποδοχ τς ερήνης το Κωνσταντίνου [δηλ. τς ποχς το Μ. Κωνσταντίνου] ς µις “ψευδονίκης” το χριστιανισµο, µις νίκης γορασµένης στν τιµ το συµβιβασµο» (σ. 128). μως τέτοιες διαβεβαιώσεις δν ρκον καθ’ αυτάς, κα τ θεωρομε ποχρέωσί μας ν στιάσουμε τν προσοχ στ περιεχόμενα το βιβλίου π μίαν ποψι: χει συγγραφες πράγματι διαφύγει τν Δυτικ αχμαλωσία; πως βεβαιώνουν πολλ στοιχεα, δν τν χει στν πραγματικότητα διαφύγει.

Η ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΤΑΞΙΣ:
ΠΡΟΪΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΙΤΙΟΥ ΚΑΙ ΑΙΤΙΑΤΟΥ
ΘΕΙΑ ΕΜΠΝΕΥΣΙΣ ΚΑΙ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΙΣ;

ρευνώντας τ κύρια στάδια ναπτύξεως το Κανόνος τν ερν κολουθιν, Τυπικο, συγγραφες τ βλέπει πως θ βλεπε μία συνήθη στορικ κδήλωσι, πο διεμορφώθη συνεπεί τς πιδράσεως τν μεταβαλλομένων στορικν συνθηκν. Γράφει: «Ο ρθόδοξοι συγγραφες συνήθως “πολυτοποιον” τν στορία τς λατρείας κα τ θεωρον στ σύνολό της σν κάτι πο γκαθίδρυσε δια θεία πρόνοια» (σ. 106). συγγραφες πορρίπτει μία τέτοια ποψι. Δν βλέπει τν «σχν τν ρχν» στν ριστικ διαμόρφωσι το Τυπικο· ν πάσ περιπτώσει τς παραδέχεται ς μφίβολες. πορρίπτει κόμη πικρίνει τν «τυφλπολυτοποίηση” το Τυπικο» (σ. 243) ν στν πράξι ατ συνδέεται, κατ τν παρατήρησί του, μ τν πραγματικ καταστρατήγησί του σ κάθε βμα. μολογε τι «καµιναστήλωση” τς στορίας δ στέφθηκε ποτ µ πιτυχία» (σ. 243). νακαλύπτει τι θεολογικ δέα το καθημερινο κύκλου τν κολουθιν «πισκιάστηκε π δευτερεύοντα στρώµατα τς Τάξης» (σ. 244), τ ποα πεβλήθησαν στς ερς κολουθίες π τν Δ΄ αἰῶνα. κκλησιολογικ κλείδα γι τν κατανόησι τς Λατρείας, σύμφωνα μ τν συγγραφέα, «χάθηκε» (σ. 249), κα πομένει στν στορικ δ ν ναζητήσ κα ν ερ τ κλειδ τς λειτουργικς θεολογίας.
Μία τέτοια θεώρησις το Κανόνος μς εναι καινοφανής. Τ Τυπικόν, μ τν μορφ πο προσέλαβε μέχρι τν ποχή μας στς δύο βασικές του κδοχές, εναι συνειδητοποιημένη ντίληψις τς Χριστιανικς λατρείας· λατρεία το πρώτου αἰῶνος πρξε πυρνας, πο φθασε στν ρίμασι τς παρούσης καταστάσεως, πότε κα χει λάβει τν τελική του μορφή. Φυσικά, χουμε π’ ψιν χι τ περιεχόµενον τν κολουθιν, τος μνους κα τς εχς καθ’ αυτά, τ ποα συχν φέρουν τν σφραγίδα το φιλολογικο εδους μις ποχς κα ντικαθιστ τ να τ λλο, λλ τ διο τ σύστηµα τν ερν κολουθιν, τν τάξι, τν συμφωνία, τν ρμονία, τν λληλουχία τν ρχν τους κα τν πληρότητα τς δόξης το Θεο κα τς κοινωνίας μετ τς Θριαμβευούσης κκλησίας φ’ νός, κα φ’ τέρου τν πληρότητα κφράσεως τς νθρωπίνης ψυχς –π τος Πασχαλίους μνους ως τν θρνον τς Μεγάλης Τεσσαρακοστς γι τς θικς πτώσεις. σημερινς Κανν (Τυπικν) τν ερν κολουθιν δη μπεριείχετο στν ντίληψι τν ερν κολουθιν τν πρώτων Χριστιανν, καθ’ ν τρόπον στν σπόρο το φυτο μπεριέχονται δη ο μορφς τς μελλοντικς του ναπτύξεως, ως τν στιγμ πο ρχίζει ν καρποφορ, καθ’ ν τρόπον στν μβρυακ ργανισμ νς ζντος πλάσματος γκρύπτεται δη μελλοντική του μορφή.
Στν λλότριο φθαλμό, στν μ ρθόδοξη Δύσι, τ γεγονς τι Κανν Λατρείας μας (Lex Orandi) προσέλαβε μία σταθερ μορφή παρουσιάζεται ς πολίθωσις· γι μς μως ατ ντιπροσωπεύει τν ριστικ νάπτυξί του, τν πίτευξι τς μεγαλύτερης δυνατς πληρότητος κα λοκληρώσεώς του· κα νάλογη λοκλήρωσι τς μορφς ναπτύξεως παρατηρομε πίσης στν νατολικ κκλησιαστικ εκονογραφία, στν κκλησιαστικ ρχιτεκτονική, στν σωτερικ ψι τν καλυτέρων κκλησιν, στς παραδοσιακς μελωδίες τς κκλησιαστικς μουσικς· περαιτέρω προσπάθειες ναπτύξεως σ ατς τς σφαρες καταλήγουν τόσο συχν σ «παρακμή», δηγντας χι σ νοδο λλ σ πτσι. να μόνον συμπέρασμα μπορε ν ξαχθ: Εμεθα γγύτερα πρς τ τέλος τς στορίας π τι στν ρχή της... Κα φυσικά, πως σ λλες σφαρες τς στορίας τς κκλησίας, τσι κα σ ατν θ πρέπ ν δομε να «πεπρωμένον» θεμελιωμένο π το Θεο, κάτι τ θεόσταλτον, κα χι μίαν πλ λογικ ατίων κα ατιατν.
συγγραφες ατο το βιβλίου προσεγγίζει τν στορία το Τυπικο π μίαν λλη πτικ γωνία· θ τν νομάζαμε πραγματιστικ πτικ γωνία. Κατ τν νάλυσί του, βασικ ποστολική, πρώιμη χριστιανικ λειτουργικ τάξις χει πικαλυφθ π μία σειρ στρωμάτων, τ ποα πίκειται τ να το λλου κα μερικς κτοπίζει τ να τ λλο. Τ στρώματα ατ εναι: «μυστηριολογικ» λατρεία, ποία προέκυψε χι χωρς τν μμεση πίδρασι τν παγανιστικν μυστηρίων τν Δ΄ αἰῶνα· πειτα, λειτουργικ τάξις το μοναχισμο τς ρήμου· κα τελικς, τελικ πεξεργασία πο γινε π τν μοναχισμ πο εχε εσέλθει στν κόσμο. Τ πιστημονικ σχμα το συγγραφέως χει ς ξς: «θέσις» μις καθ’ περβολν μπλοκς το Χριστιανισμο κα τς λατρείας του στν κόσμο, κατ τν Κωνσταντίνειο ποχή, προκάλεσε τν «ντίθεσι» τς μοναστικς ποστροφς πρς τν νέο τύπο «λειτουργικς εσεβείας», κα ατ διαδικασία κατέληξε στν «σύνθεσι» τς Βυζαντινς περιόδου. Μόνη κα χωρς καμμία πιχειρηματολογία σταται ξς φράσις ς περιγραφ τς θυελλώδους Κωνσταντινείου ποχς: «λα χουν προπαρασκευαστε κατ τν ναν λλο τρόπο στ ζω τς κκλησίας τν προηγούµενη ποχή» (σ. 108).
συγγραφες πληρώνει φόρο στν μέθοδο πο κυριαρχε πλήρως στν σύγχρονη πιστήμη: φήνοντας κατ μέρος τν ντίληψι περ μις πισκιάσεως τς Θείας Χάριτος, τν ννοια τς γιότητος ατν πο θεμελίωσαν τν λειτουργικ τάξι, ατοπεριορίζεται σ μία γυμν λυσίδα ατίων κα ατιατν. τσι παρεισάγεται θετικισμς σήμερα στν χριστιανικ πιστήμη, στν σφαρα τς κκλησιαστικς στορίας, σ λες τς προεκτάσεις της. Ἐὰν μως θετικ μέθοδος ναγνωρίζεται ς πιστημονικ μεθοδολογικ ρχ στν πιστήµη, στς φυσικς πιστμες, μ κανένα τρόπο δν μπορε κανες ν τν φαρμόζ στν ζσα θρησκεία, οτε σ κάθε σφαρα τς ζως το Χριστιανισμο κα τς κκλησίας, στν βαθμ πο παραμένουμε πιστοί. Κα ταν συγγραφες σ να σημεο σημειώνει σχετικς μ τν ποχ ατή: « κκλησία βίωσε ατ τ συµφιλίωση κα τ νέα λευθερία της ς κάτι θεόσταλτο γι τ λα το Θεο, πο µέχρι τότε βρισκόταν “ν χώρ κα σκι θανάτου”» (σ. 128), πιθυμε κανες ν ρωτήσ: Κα γιατ συγγραφες δν κφράζει τν συμφωνία του μ τν κκλησία στν παραδοχ ατο το θεοστάλτου;
Πηγή : Πατερική Θεολογία